Wat voor de een vanzelfsprekend een feest is, heeft voor de ander een nare bijsmaak.
Angst en kwaadheid over specifiek onrecht kunnen vele generaties worden meegedragen binnen menselijke collectieven, zoals families en ethnische groepen. Onderzoek wijst uit dat sterke emotionele indrukken letterlijk worden opgeslagen in, en doorgegeven via, ons DNA.
Het feit dat het voor sommige oorspronkelijk Afrikaanse Nederlanders moeilijk is Zwarte Piet als feestelijk symbool te zien, is dus begrijpelijk.
Transformatie
Ik heb in het Midden Oosten en West-Afrika gereisd. Samengewerkt met collega’s uit diverse etnische achtergronden. Met enkelen van hen ook wel meningsverschillen gehad.
De ervaring leert dat conflict en trauma uiteindelijk kan helen. Het vermogen om spanningen tussen mensen te transformeren, wordt niet door huidskleur of geslacht bepaald, maar door de mate waarin individuen sociale intelligentievaardigheden beheersen.
Die zorgen ervoor dat we tot tien tellen voor we handelen, en eerst nadenken over de gevolgen. Dat vermogen is even aanwezig in elke beschaving. Het wordt overgebracht van ouders op kinderen, tussen leeftijdsgenoten. Het kan worden aangeleerd, en versterkt met onderwijs en training.
Hoe meer mensen wereldwijd zulke vaardigheden beheersen, hoe meer culturele verschillen worden overbrugd, en hoe meer welvaart we met en voor elkaar genereren.
Kloppend hart
Als trainer versterk ik die vaardigheden binnen teams. Ik pretendeer daarbij niet te weten hoe het is om op te groeien met andere huidskleur in een oorspronkelijk blanke maatschappij. Wel weet ik wat het is om een Nederlands kind te zijn van sociaal bewuste ouders in de jaren ’70.
Om ’s avonds mijn schoen te zetten. De volgende ochtend hééél vroeg wakker te worden. Met vol verwachting kloppend hart naar beneden te sluipen… En dan de rest van de dag na te genieten van de ontdekking van dat pakje met dat gedichtje. Ondertekend door Zwarte Piet.
Opvoeder
Zwarte Piet, die stoere, ongrijpbare, levenskunstenaar, die ons met Sint op school bezocht. Snoep uitdeelde in de winkelstraten.
Die je in zijn gedichten met een grapje terecht wees over het kattekwaad dat hij, onverklaarbaar, precies wist dat je uitgehaald had. En zo als opvoeder veel effectiever was dan donderpreken over stoute kinderen die mee moesten in de zak naar Spanje.
Grote held
Ik weet wat het is om ademloos te luisteren als mijn moeder voorlas uit boeken (geschreven door andere sociaal bewuste volwassenen uit de jaren ’70) waarin Zwarte Piet allerlei ijzingwekkende avonturen beleefde. En zonder uitzondering altijd DE grote held was van het Sinterklaasverhaal.
Het waren immers de Zwarte Pieten die er, met gevaar voor eigen leven, elke keer weer net op tijd in slaagden om het Sinterklaasfeest te redden van de slechterikken die het wilden verpesten. Zodat alle kindertjes, gelukkig maar, ook dat jaar weer hun schoenen vol cadeautjes kregen op 5 december.
Beroepskeuze
Er is maar één term die volledig samenvat hoe ik en mijn leeftijdgenoten dachten over Zwarte Piet. Dat is “R-E-S-P-E-C-T.”
Dus wat wilde ik later worden, als Nederlands meisje? Zwarte Piet! Niet in de laatste plaats omdat ik dan Amerigo, het paard van Sinterklaas, kon verzorgen.
Toen ik niet meer in Sinterklaas, maar nog wel in de gezelligheid van surpriseavond geloofde, stelde ik mijn carrièredoelstellingen bij naar cowboy of jockey. (Bijna: ik ben nu leiderschapstrainer. Paarden spelen er wel een grote rol in.)
Moorse Edelman
Dankzij die opvoeding ging ik zelf op onderzoek naar wie Zwarte Piet was. “Zwarte Pieten” lijken vanwege hun kleding echt direct gelinkt met het Moorse volk dat tussen 711-1469, vóór de beruchte Europese slavenhandel, het merendeel van Spanje bestuurde als Islamitische heersende klasse.
Beschaafd, welvarend, Islamitisch, en met Afrikaans uiterlijk. Met wetten, belastingen, rechtspraak. Verkeer, tolwegen, grenzen. Nijverheid, landbouw, dienstverlening. Wetenschap, muziek, toneel. Volksverhalen, religie, filosofie en filantropie.
Beschaving
In die Moorse beschaving bestond ook onrecht zoals dat in elke samenleving voorkomt, en overal even onacceptabel is. Zoals armoede, discriminatie, ongelijkheid, corruptie, ziekte en (vormen van) slavernij.
In dezelfde periode struikelde je trouwens ten noorden van het Moorse kalifaat op elke straathoek over de priesters en monniken. Gedurende lange tijd in het vroegmiddeelleeuwse Katholieke Europa, kon een opgepakte crimineel namelijk gewoon roepen dat hij zich bekeerd had, en dan kreeg hij direct immuniteit van strafvervolging.
“Geestelijke” was dus een populair vrij beroep.
Beschermheilige
Daar zaten, natuurlijk, vele integere en oprechte geestelijken tussen. Zoals de in 342 overleden bisschop Nicolaas van Myra. Als beschermheilige van kinderen, zeelui en handelslieden genoot hij, via die laatste twee beroepen, overal op het Europese continent bekendheid. Dus ook in Nederland en Spanje.
Hoe ze elkaar vonden in de geschiedenis zullen we misschien nooit weten. Maar “Zwarte Piet”, die schathemelrijke, machtige, filantropische Moorse sultan, achtte deze specifieke bisschop in ieder geval hoog genoeg om er persoonlijk mee geassocieerd te willen worden.
En om, eeuwen van (telkens naar de heersende tijdgeest ingekleurde) volksoverlevering later, samen met hem een gezellig, uniek kinderfeest te organiseren, waarop alle in Nederland wonende kinderen welkom zijn.
Hoe definieer je respect?
Lieve Sint, het DNA van onze samenleving verandert, het Sinterklaasfeest verandert al eeuwen mee.
Mensen uit iedere groep, land of volk ter wereld, zijn natuurlijk even goed in staat om glansrijk Piet’s heldenrol in uw verhaal te vervullen. Toch vraag ik me af: als zwarte mensen zich niet gerespecteerd voelen door zijn aanwezigheid in ons volksfeest, is Regenboogpiet dan wel de oplossing?
Dat wekt bij mij eerder de indruk dat zwarte mensen in Nederland hun huidskleur moeten veranderen om respect te krijgen!
Nee, mij lijkt het dan JUIST essentieel om Piet MET die donkere huidskleur het respect te geven dat hij verdient. Als geschiedkundig realistische, oorspronkelijk Moors-Afrikaanse koning. Die als gelijkwaardige partner samen werkt met Sint, en daarin zijn eigen keuzes maakt.
Verlanglijstje
Persoonlijk vind ik het daarnaast ook tijd een vrouwelijk leiderschapsfiguur aan uw gezelschap toe te voegen, Sint. Een die samen met Piet de feestverstoorders te slim af is, om daarna snoep en cadeaus uit te delen. Er zijn historische voorbeelden genoeg, om als rolmodel te dienen op uw stoomboot.
Op mijn verlanglijstje dus: DIE gelijkwaardigheid en DAT respect, als uitkomst van de Pietendiscussie.
Hi, het straalt eraf……heel mooi!!!!
Piet groet,
Ruth
Dank Ruth! Was jij ook een meisje dat graag Zwarte Piet wilde worden? Ik ken er meerdere! 🙂
‘Hoe ze elkaar vonden in de geschiedenis zullen we misschien nooit weten.’
Dat weten we wel, maar het verhaal is langer, en een stuk ingewikkelder dan hierboven wordt vermeld.
Laten we beginnen met het oorsprong van het feest, dat al bij de Germanen (en dus ver voordat Sint Nicolaas leefde) gevierd werd. Het was één van de feesten van de Germaanse winterfeesten, een reeks die begon met Sint Maarten/Halloween en eindigde met het midwinterfeest Sint Pieter/Donarblot.
Het Germaanse sinterklaasfeest is verantwoordelijk voor een aantal elementen van het huidige feest; mn de schimmel (in het oorspronkelijke feest Sleipnir, het achtbenige paard van Odin) en de zwarte pieten (Huginn en Muginn, twee zwarte raven die Odin begeleidden). Een oud woord voor vogel is ‘piet’ zoals in bv kanariepiet (vogel van de Canarische eilanden), vandaar zwarte pieten. NB; met kleine letter, het is een woord, geen naam.
Om de oorspronkelijke heidense feesten te onderdrukken heeft de kerk ze allemaal een christelijk tintje gegeven. Sint Maarten, Sinterklaas, het kerstfeest, Oud en Nieuw, Driekoningen, en Sint Pieter, ze zijn allemaal verbasteringen van de Germaanse feesten.
Sint Nicolaas was een heilige uit het hedendaagse Turkije die oorspronkelijk bekend werd omdat hij de bruidsschat betaalde van arme meisjes om zo te voorkomen dat ze in slavernij verkocht werden. Dit deed hij volgens de legende door het geld door de schoorsteen te gooien. Zijn heraldieke wapen is gebaseerd op deze legende en bestaat uit drie goudstukken.
Maar in Nederland werden die goudstukken niet als munten herkend, en in de middeleeuwen werden deze munten gezien als sinaasappels, Vandaar dat in Nederland (en alleen in het Nederlandse taalgebied) de Sint opeens uit Spanje heette te komen.
De figuur van de slaaf Zwarte Piet stamt uit de 18e eeuw, en wordt het eerst gemeld in Amsterdam.. Bij het sinterklaasfeest ging de Sint de huizen van de gegoede burgerij langs, de cadeautjes werden echter door bedienden meegenomen. Dat waren meestal blanke bedienden, maar in Amsterdam, waar een deel van de patriciërs ook slaven bezat, waren deze soms zwart. Onder andere Alberdingk Thijm vermeldt dit bv in herinneringen aan zijn jeugd.
Pas halverwege de 19e eeuw werd dit element opgepikt en in de legende verwerkt. Nu waren de cadeaudragende bediende(n) opeens onderdeel van de legende geworden, en -niet onbelangrijk in de huidige discussie- een zwarte slaaf. Deze noviteit was door Jan Schenkman bedacht. In zijn boekjes waren ook tekeningen van deze toen nog naamloze knecht te vinden.
De tekenaar heeft zich evident laten inspireren door de tekeningen van mn Rembrandt waardoor de knecht er in zijn pagepakje uitzag als ware hij uit de Gouden Eeuw ontsnapt. Dat was geen toeval, Schenkman heeft ook geschreven over Rembrandt.
Andere elementen die Schenkman introduceerde waren de stoomboot en de roede.
De naam Zwarte Piet duikt pas na de dood van Schenkman op (ca 1875), en is geleend van de heidense zwarte pieten.
(Van een verband tussen Moorse edelmannen en het feest is geen sprake. Overigens waren de Moren geen zwarten maar Arabieren en Berbers, afgewisseld met bekeerde dan wel tot-slaaf-gemaakte blanken.)
Veel dank voor je uitgebreide geschiedkundig onderbouwde toevoeging!
Met mijn versie van het Sinterklaasverhaal beoog ik niet de geschiedenis te herschrijven, maar een suggestie te doen voor hoe het er in de toekomst uit zou kunnen zien. (De eerste versie was nog 500 woorden langer geworden als ik dat er bij had uitgelegd.)
Ik geloof zonder meer dat jouw uitleg over de diverse achtergronden van de oorsprong van Zwarte Piet een heel waarschijnlijke is. Er zijn ook nog andere elementen, zoals het eeuwenoude volksverhaal over een Nederlandse jonge man die Zwarte Piet genoemd werd omdat hij weinig tot geen persoonlijke hygiene beoefende.
Wat betreft de Moren: de kleding van Zw P IS sterk Moors. De Moren, die ongetwijfeld ook wel eens noordelijker reisden dan hun in Spanje gevestigde rijk, hebben een flinke stempel gedrukt op de Middeleeuwse cultuur (die pagepakjes zijn heel wel mogelijk door hen geinspireerd). En zij waren een Afrikaans volk – waar ongetwijfeld ook genetisch meer ‘Afrikaanse’ Arabieren en Berbers tussen zaten.
Het Nederlandse Sinterklaasverhaal- en feest, is echter op elk punt sinds het ontstaan ervan, een mengeling van feitelijke en fictieve -zelfs magische- elementen (zoals een bejaarde man op een paard die op volle snelheid over de daken galoppeert).
Mijn vraag met dit blog is waarom we er niet -als land waar behalve oorspronkelijke Afrikanen ook een heleboel genetische “Moorse”-Arabische-Berberse medelanders wonen- een politiek hedendaags relevant sprookje van maken? Nu dreigen we Zwarte Piet pas respect te geven als hij een blauw geschilderd hoofd heeft, of een blanke is met wat roetvegen op zijn gezicht?
Dit is mijn voorzet in die richting.
Het punt blijft dat er naast Sint geen slaaf, maar een Afrikaanse koning of een Moorse sultan moet staan, en graag bijvoorbeeld ook een historisch invloedrijke vrouwelijke strijder voor gerechtigheid zoals Jeanne D’Arc. Wie het precies zijn in het Sint-verhaal, en of ze geschiedkundig gezien de goedheiligman ooit echt zijn tegengekomen, is voor mij minder belangrijk, als ze maar hetzelfde niveau van respect krijgen…